Jan Jehannes de Boer (1953-2018)

Foto: Jan de Boer toont Wâldpyk-certificaat van Biologisch Melkveebedrijf Marinus (© timsfotos.nl).

Een uitgesproken ‘Wâldpyk’ met een enorme kennis van zijn geboortestreek en alles wat groeit en bloeit.

Jan de Boer overleed in augustus 2018. Zijn kennis lag mee aan de basis van het hedendaagse beheer van landschapselementen door boeren en buitenlui. Hij laat als persoon een grote leegte achter. Gelukkig heeft hij er met anderen voor gezorgd dat zijn kennis over het landschap van de Noardlike Fryske Wâlden (NFW) op schrift staat. Hij is auteur van de veldgids landschapselementen Noardlike Fryske Wâlden die verscheen in 2003 en in 2019 nog steeds actueel is en de basis vormt voor de uitvoering van het beheer in het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) 2016. Jan droeg bovendien bij aan de opzet van de inventarisatie van het oorspronkelijke inheemse plantenmateriaal ook in de NFW, waarin hij tevens een deel van het veldwerk verrichtte.

Project in het kort

Project: Jan Jehannes de Boer (1953-2018).
Doel: de nagedachtenis van Jan de Boer en zijn nalatenschap vereeuwigen in een 3-tal prachtige initiatieven in Boelensloane en Eastermar.
Penvoerder:

• Stichting Wrâldfrucht (Wâldpyk).
• Landschapsbeheer Friesland.

Partners:

• De Kruidhof hortus van Fryslân.
• Nordwin College, locaties Leeuwarden en Buitenpost.
• Gemeente Achtkarspelen.
• Gemeente Tytsjersteradiel.
• Marcel Smit.
• Dorpen Eastermar, Boelensloane en bewoners.

Financiers:

• Stichting Femme van der Schaaf.

Initiatiefnemer Stichting Wrâldfrucht

Jan was creatief. Hij zat altijd vol ideeën om de identiteit, de kwaliteit en de economie van ‘zijn’ Wâlden te versterken. Hij was eind jaren ’80 initiatiefnemer van de Stichting Wrâldfrucht (SW). Waarmee hij via een collectief en op biologische wijze de teelt en verwerking van bijzondere fruitgewassen uit de natuur op gang bracht via het tot waarde brengen van producten onder streekeigen naam. Het begin van de opmars van duurzame streekproducten in Nederland.

Oprichting streekmerk Wâldpyk

Later vertaalde dit zich voor zijn eigen streek in Wâldpyk – Het Streekmerk van de Friese Wouden – van waaruit kenmerkende producten, diensten en activiteiten van de streek werden gestimuleerd. Producten op basis van streekeigen gewassen uit de Wâlden, zoals Wâldgieltsjes (aardappelras), Wâldbeantsjes, Reade krobbe, Gagel, Wichters, Vossebessen, Duizendblad et cetera. Ook het hout afkomstig uit het landschap van De Wâlden moest gevaloriseerd worden. “Het is veel te goed voor de kachel”. Activiteiten als Brommels! (het Wâldpyk bramenfestijn) en de Foodwalk (een wandeling door het landschap en genieten van eetbare wilde planten) werden ontwikkeld onder het streekmerk. Ook werden er ambassadeurs aangetrokken die zich belangeloos inzetten voor het streekmerk: wielrenner Pieter Weening, actrice, zangeres en schrijver Tet Rozendal en troubadour Marcel Smit.

Voor zijn nagedachtenis en de betekenis die hij heeft gehad voor beheer en behoud van zijn geliefde NFW, zijn een drietal initiatieven ontplooid, allen met een directe verwijzing naar zijn nalatenschap:

1) Een Meidoornhaag langs het fietspad van de Swarte Wei in Eastermar

Een los groeiende haag van meidoorns, geplant op grond van de melkveehouderij van Mts. Atsma, Eastermar, grenzend aan een gemeentelijke berm langs het fietspad. In de haag worden naast de oorspronkelijk inheemse eenstijlige meidoorns een aantal in de NFW zeer zeldzame soorten meidoorns geplant (grootvruchtige meidoorn, tweestijlige meidoorn), Gelderse roos en een aantal zeldzame wilde rozen, alles vermeerderd van oorspronkelijk inheems plantenmateriaal.
Door te kiezen voor een los groeiende meidoornhaag wordt gekozen voor een landschapselement dat oorspronkelijk thuishoort in de NFW. Vaak markeerde een losgroeiende meidoornhaag in de NFW de grens van de zogenaamde ‘Jister’, het eerste, vrij kleine, perceel achter de boerderij, waar de koeien gevoerd en gemolken werden en waar ook kalveren werden geweid of een koe die moest kalven.

y e s t e r (spr. jister, soms: juster), s. afgesloten
melkplaats in de weide.
Op ‘e y e s t e r i n n e , fig. een gemakkelijk leven
hebben. [Vroeger werd het vee voor melktijd
in de y e s t e r gevoederd].

In aantallen en lengte is de meidoornhaag in de NFW enorm teruggelopen.

Meidoorn belangrijk voor broedvogelpopulatie
De jongste onderzoeken geven aan dat meidoorn een belangrijke factor is voor bijvoorbeeld de broedvogelpopulatie. Dit vanwege het feit dat heel wat insectensoorten gebonden zijn aan deze soort en er als gevolg daarvan veel voedsel te vinden is. Bovendien biedt de meidoornhaag bescherming door de vele stekels (In skerpe hage) en is het bij uitstek de plaats waar ook de meest zeldzame soorten meidoorns en rozen thuishoren en in dit geval een nieuwe groeiplaats wordt geboden.
Qua landschapsbeeld is dit type landschapselement bovendien erg fraai: het geeft als een van de eerste soorten kleur aan het voorjaar door het frisse groen van het vroege uitlopen. En bloeit uitbundig in mei! De haag ligt bovendien langs een belangrijke route van en naar het dorp Eastermar.

Nordwin-studenten planten meidoornhaag
Het inplanten van de haag is voorzien door vmbo-leerlingen van het Nordwin College onder leiding van Landschapsbeheer Friesland (LBF).
De plek in Eastermar is mede gekozen, omdat Jan de dag voor zijn dood op de landerijen van de Maatschap Atsma was om een “Brommels” landschapsexcursie voor te bereiden.

Lees ook nieuwsbericht: Meidoornhaag als cultuurhistorisch landschapselement op prominente plek terug in Eastermar

2) Een Wâld-arboretum in het buurtschap Wyldfjild

De Noardlike Fryske Wâlden blijkt een echte parel qua voorkomen van oorspronkelijk inheemse bomen en struiken. Jan de Boer maakte samen met LBF een aanzet om te komen tot een gedegen onderzoek. Het lukte om daar geld voor te vinden en de resultaten zijn erg verrassend. Het blijkt dat de NFW een flink aantal soorten herbergt die zeldzaam zijn in Nederland. Het gaat daarbij vooral om wilde rozen en een aantal meidoorns. Bovendien is de NFW de enige plaats in NL waarvan met zekerheid kan worden gezegd dat er een populatie autochtone Gelderse rozen voorkomt. De NFW is in de woorden van de onderzoekers ‘een bolwerk van oorspronkelijk inheems plantenmateriaal’.

Van de zeldzame soorten werd de afgelopen jaren plantenmateriaal verzameld in de vorm van zaden en stekjes en op kleine schaal vermeerderd in De Kruidhof te Buitenpost en de genenbank van Staatsbosbeheer (Dronten, Roggebotzand). Daardoor kunnen we nu weer overgaan tot het terugbrengen van dit plantmateriaal in landschapselementen.

Om alle zeldzame soorten bijeen te brengen is een Wâld-arboretum voorzien op het Wyldfjild, vlak bij de plek waar Jan de Boer de laatste jaren heeft gewoond en gewerkt. De gemeente stelt de grond beschikbaar en verleent haar medewerking aan verdere realisatie door mee te helpen met het plantklaar maken van het terrein en hulp te bieden aan LBF bij het inplanten.

Lees ook nieuwsbericht: Gemeente, Landschapsbeheer en Wrâldfrucht planten Wâld-arboretum op It Wildfjild bij Boelensloane

3) Plaquettes en bankjes

Op beide locaties wordt een bescheiden herdenking plaquette aangebracht op een bankje waarop voorbijgangers en geïnteresseerden kunnen lezen en kennis nemen van datgene wat ter plekke te zien is. Bij de haag in Eastermar wordt een nieuw inlands (Wâlden) eikenhouten bankje geplaatst en op het Wyldfjild wordt gebruik gemaakt van een bestaande picknickbank.

Clip De Wâlden door Marcel Smit

Om de kwaliteit van de natuur en landschap van De Wâlden ook op een moderne manier te laten zien en voelen wordt een clip uitgebracht waar met beelden van het landschap (o.a. met een drone) en geluid De Wâlden op zijn mooist worden getoond. De nieuwe song De Wâlden van Wâldpyk ambassadeur Marcel Smit zal daarvoor worden gebruikt. Dit lied werd tijdens Brommels 2018 vlak na Jan’s dood gezongen door Marcel en opgedragen aan hem.

PR

Er zal na realisatie in ieder geval één, wellicht twee, bijeenkomsten worden gehouden waarbij de pers wordt benaderd om het gebeuren de aandacht te geven die het verdient. Daarbij zal Marcel Smit o.a. zijn lied over De Wâlden ten gehore brengen.

Van idee naar uitvoering gereed plan

Voor de uitwerking van beide bovenstaande ideeën hebben een tweetal personen zich belangeloos ingezet om van het idee een concreet en uitvoerbaar plan te maken.

Henk Pilat
Werkte als bedrijfskundige bijna 30 jaren samen met Jan de Boer. Samen hebben zij o.a. Wrâldfrucht en het streekmerk Wâldpyk vormgegeven.

Henk coördineerde voor de haag (een idee van Stijn van Gijssel, gemeente Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel) langs het fietspad de afstemming tussen de eigenaar van de grond (Mts. Atsma), het dorp Eastermar en de gemeente Tytsjerksteradiel. Daarbij heeft hij veel gecommuniceerd met het dorp en de buurt om de plaatsen, het beheer en het onderhoud van het bankje te organiseren. Via Henk waren de Kruidhof (autochtone rozen), het Nordwin College (realisatie haag als leeropdracht), de gemeente Achtkarspelen, de gemeente Tytsjerksteradiel en Marcel Smit nauw betrokken bij het project. Ook zorgde hij binnen zijn netwerk voor acceptabele offertes voor het maken van een eikenhouten bankje (hout uit De Wâlden) en twee gedenkplaquettes. 

Foppe van der Meer
Trok veel op met Jan de Boer als het om het landschap in de NFW betrof. Bijvoorbeeld vanaf begin jaren negentig meer dan twintig jaar lang in drie schouwcommissies achterstallig onderhoud in de NFW. Samen stelden ze de veldgids landschapselementen samen waarvoor Jan de teksten schreef en samen zorgden ze dat alle betrokkenen, zeker ook de boeren in de ANV’s , zich konden vinden in de ingeslagen/gekozen richting. En gezamenlijk spanden ze zich jarenlang in om een inventarisatie van de grond te krijgen van het autochtone plantmateriaal in de NFW. En dat lukte ook.

Foppe werkte de ideeën voor de haag en het Wâld-arboretum uit in schetsen en tekeningen en overlegde met de grondeigenaren en gemeenten. Verwerkte de kennis van landschap en autochtoon plantenmateriaal van de NFW in een beplantingsplan, zocht het benodigde oorspronkelijke (betaalbare) plantenmateriaal van de zeldzame soorten bij elkaar en ondernam tochtjes naar de Genenbank SBB (Dronten) om geschikt materiaal uit te zoeken. Hij zal zich in de toekomst blijven inzetten om zeldzame soorten te vermeerderen en toe te voegen aan zowel haag als arboretum.

Stichting Femme van der Schaaf

De Stichting Femme van der Schaaf heeft het project ter nagedachtenis van Jan de Boer gefinancierd.